Учитель

БУРГАНДАН ЧАЯАТТЫНГАН БИБЛИОГРАФ (Башкым дугайында каш сөс) БИБЛИОГРАФ ОТ БОГА

817
folder_openУчитель
commentКомментариев нет

                                          

                     

Алевтина Чаш-ооловна САТ, Овүр кожууннуң библиогравы, Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы.

1980 чылдарның үезинде Тываның төп библиотеказынга ажылдап тургаш, Зоя Мытпыылаевна Монгуш Өвүрнүң кожуун библиотеказынга бистиң ажылывыс хынап, арга-сүме берип чедип келгеш, «Чер-чуртуңардан үнген Тывада билдингир чогаалчыларыңар, эртемденнериңер, спортчуларыңар болгаш кожуун дугайында өске-даа темалар дугайында солун-сеткүүлдерде үнуп турар материалдардан чыып, библиографтыг ажылдардан кылып туруңар» — деп чагып турганын утпас мен. Бир катап Кызылга болган семинарга ужуражы бээримге, чугаазы мындыг болган: «Чаңгыс чер-чурттууң Монгуш Баянович Доржунуң шүлүктери солун-сеткүүлдерде эңдерли берген, ынчалза-даа олар ам-даа чаңгыс черде аайлаттынып чыгдынмаан. Библиографтыг айтыкчыдан кылып шенезиңзе…». Ол сөстер мени чалгыннантырып, библиографияга сонуургалымны улам күштелдирипкен. Оон эгелээш бо хүннерге чедир 10 ажыг айтыкчыны тургузуп, З.М. Монгушка арга-сүмези дээш өөрүп, бо талазы-биле башкым деп хүндүлеп чоруур мен. З.М. Монгуш – мээң улуг Башкым.

         Зоя Мытпыылаевна – бургандан чаяттынган библиограф. Тываның бүгү ажыл-агый адырларын библиографтыг айтыкчыларга тургузуп бижип турар, мергежилин эки билир, чуртта бүгү байдалды сайгарар, ханы билиглиг библиограф. Шыырак библиограф школаларга, ортумак дээди өөредилге черлеринге төөгү, орус дыл-даа башкылап болур. Зоя Мытпыылаевнада ындыг шынарлар шупту бар дизимзе хөөредиг болбас. Ооң чылдардан чылдарже кылып каан эртем ажылдарының дугайында кады ажылдап чораан эштери Надежда Очур, Маргарита Кунгаа, Алевтина Сат, чогаалчылардан А.А. Даржай, Ч.Ч. Куулар, С.Б. Молдурга, төөгү эртемнериниң докторлары М.Б-Х. Кенин-Лопсан, М.В. Монгуш, эртемденнерден М.А. Хадаханэ, З.Б. Чадамба, М.С. Маадыр, З.Б. Чадамба, И. Васильева, К. Коновалова, дээди хуралдан М.А.Чанзан Р.А. Санчай болгаш өске-даа номчукчулар чырыдып бижип турду.

          «Библиография Тувы как феномен национальной культуры» деп темага диссертациязын камгалап алган. Бо чаагай сеткилдиг, иштики делегейи байлак, эртемден адынга төлептиг коллегам дугайын дараазында номнардан номчуп болур: төөгү эртемнериниң кандидады М.С. Маадырның тургусканы «Монгуш Зоя Мытпыылаевна: библиотекарь, исследователь человек» деп библиографтыг айтыкчыдан [5], «Книжная культура Республики Тыва в теоретико-историческом освещении» деп төөгү эртемнериниң кандидады В.Д. Март-оолдуң рецензия бергени [7] болгаш педагогика эртемнериниң доктору, профессор, академик В.А. Фокееваның редакторлааны З.М. Монгуштуң бодунуң «Избранные научные труды: о библиотеках, библиографий, книгах и коллегах» деп монография номундан [6].

 Зоя Мытпыылаевнаның тыва библиографияда көскү черни ээлеп турар ажылы «Библиографический указатель авторефератов диссертаций» деп чылдар аайы-биле тургузуп кылган библиографтыг айтыкчызы болур [2, 3]. Ооң мурнунда Тываның хөй ажыл-агый адырларының эртемденнериниң камгалаан диссертациязы хамаан чок кым деп эртемден барын билип алыры безин берге турган. Эртемденниң ачызында библиографтыг айтыкчы хөй-хөй кижилерниң эртем-билиин бедидеринге дуза чедирген. З.М. Монгуштуң ниити болгаш библиографтыг айтыкчыларын, статьяларын чүгле Тывада эвес, Россияның Москва, Новосибирск Улан-Удэ дээш өске-даа хоорайларының парлалгазында үнүп турар. Чижээлээрге, Орловтуң культура уран чүүл инстидудунуң доцентизи, педагогика эртемнериниң кандидады О.О. Борисова «Мир библиография» журналда «Тыва Республика ученых» деп статьязында библиографтыг айтыкчы дузазы-биле билип алганын мынчаар бижип турар: «Тыва Республика чабанов, мастеров резьба по камню, дереву, сказителей, певцов горлового пения – верно. Но не менее верно, что современная Тыва – это край ученых, многие из которых имеют высокие звания, научные степени докторов или кандидатов наук. Указатель убеждает в том, что всего за несколько десятилетий тывинская наука достигла высокого уровня развития» [1].

Эртемденниң 2011 чылда үндүргени «Буддизм Тувы в печати (1990-2010 гг.)»  деп библиографтыг айтыкчызын Ыдыктыг ХIV-кү Далай-Ламаның Тывага кээп чораанындан бээр 20 чыл болганынга тураскаадып үндүрген [4]. Бо нарын айтыкчыны үндүрерде Индияның Дхарамсала хоорайынга чедип, буддизм философиязының доктору Геше Зопа Гьяцонуң дузазы-биле төвүт ном саңында болгаш архивинде буддизм темазында бижиттинген хөй-хөй ажылдар-биле таныжып шинчилеп үндүрген. Айтыкчының кол кезекерин VIII векте Аку Шираб Гуатцонуң ажылдап кылганы, буддизм литературазының классификациязын езугаар кылган. Ажыл үезинде дараазында кезектерни немей кылган: «Его Святейщество ХIV Далай Ламы», «Его Святейщество Богда-Геген», «Досточтимый Шивалха Ринпоче», «Управление Камбы-Ламы Тувы», «Наука и буддизм», «Экология и буддизм». Эге бүрүзүнде Тываның ном, солун-сеткүүл бүрүзүнде чүүлдерин Будданың өөредиин чедир билип алыры-биле немээн.

           Зоя Мытпыылаевнаның ажылының база онзагай талазы өске регионнарга болуп эрткилээн эртем конференцияларынга доктаамал киржип келгени болур. Москва, Краснодар, Горно-Алтайск, Абакан, Казань, Новосибирск, Томск болгаш оон-даа өске хоорайларга бодунуң бижээн ажылдарын – илеткелдерни номчугулаан.

  Библиотека херээниң талазы-биле арга-дуржулгазы дыка байлак, бодунуң билир чүүлдерин аныяк эртем ажылдакчыларынга дамчыдып, ном-дептер делегейин шинчилеп бижип, ам-даа хөйнү кылып чоруур эртемденивис-дир. Библиография –  культура болгаш эртемниң улуг кезээ. Библиография чокка культура болгаш эртем долу, четче болбас болгай. З.М. Монгуш өскелерни эртем делегейинче аъткарып, оларның чедиишкининге өөрүп чоруур кижи.

Зоя Мытпыылаевнаның ажыл-ижи улуг үнелелдерге – шаңнал-макталдарга төлептиг болуп чоруур. ССРЭ-ниң культуры яамызының «За отличную работу» деп хөрек демдээниң эдилекчизи (1991). Тыва Республиканың Чазааның даргазының Хүндүлел бижии-биле шаңнаткан (2005). «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» деп хүндүлүг аттың эдилекчизи (2017).

          «Тыва Республиканың филология эртеминиң кандидады, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ның Чогаалчылар эвилелиниң болгаш РФ-ниң Журналистер эвилелинин кежигүнү М.А. Хадаханэниң Зоя Мытпыылаевнага хамаарыштыр: «Она много сделала для развития библиотеки ТИГИ… пусть жизнь одарит З.М Монгуш своими неожиданными радостями, принесет радость новых открытий» [5]. Добра, тепла и света на долгие годы!» деп бижээнин чүүлдүгзүнер мен.  

Литература.

  1. Борисова О.О. Тыва – республика ученых: об указ. З.Монгуш “Авторефераты диссертаций…” /О.О.Борисова, Ю.В. Нестерова // Мир библиографии, 2002. — №6.- С.59-60.
  2.   Библиографический указатель авторефератов диссертаций (1941-1999 гг.) /сост. З. Монгуш; Гос. ком. по делам науки и учеб. завед. по Респ. Тыва. Тув.  ин-т гуманит. исслед. — Кызыл, 2000. — 110 с.
  3. Библиографический указатель авторефератов диссертаций (2000-2004 гг.) /сост. З. Монгуш ;Тув. ин-т гуманит. исслед.: отв. ред. В.Д. Март-оол, науч, ред. В.А. Фокеев. – Кызыл, 2005. — 58 с.
  4. Буддизм Тувы в печати (1990 — июнь 2010 гг.) /сост. З. Монгуш; Тув. ин-т гуманит. исслед.: отв.ред. К.А. Бичелдей, предисл. М.В. Монгуш.- Кызыл, 2011. —  92 с.
  5.  Монгуш Зоя Мытпыылаевна: библиотекарь, исследователь, человек: к 60-летию со дня рождения /Тув. ин-т гуманит. исслед.; сост. М.С. Маадыр. — Кызыл, 2007. — 62 с.-  
  6. Монгуш З.М. Избранные труды. – Кызыл, 2012, — с.282.
  7.  Монгуш, З. М. Книжная культура Тувы в теоретико-историческом освещении /З.М. Монгуш / Рос.гос.б-ка; Тувин. ин-т гуманитар. исслед.; отв. ред. акад.В.А.Фокеев. – Москва: Пашков дом, 2007. — 286 с.

Похожие записи

Похожих записей нет

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Заполните поле
Заполните поле
Пожалуйста, введите корректный адрес email.
Вы должны согласиться с условиями для продолжения

Подписка на журнал Башкы

Популярные записи

Последние новости

Комментируемые

Меню