Новости

БАШКЫЛААШКЫНЧЕ ЧАА КӨРҮШ: чаарттынган ӨФКС болгаш башкылаашкын айтырыглары

197
folder_openНовости
commentКомментариев нет

Национал школа хөгжүдер институттуң тыва филология лабораториязының методистери «Өөредилгениң федералдыг күрүне стандарты: төрээн (тыва) чогаал эртемин башкылаарының айтырыглары» деп темалыг билиг бедидер курсту республиканың тыва дыл болгаш чогаал башкыларынга декабрь 5-тен 7-ге чедир организастап эрттирген.

Чаарттынган ӨФКС мурнунда турган стандарттан канчаар ылгалып турарын, өөредилге адырында өскерилгелерни кандыг-кандыг хоойлу, доктаал-саавырларга даянып таныжарын база өөредилге программаларында киирген өскерилгелер, негелделер, түңнелдер дугайында делгем таныштырылганы тыва филология лабораториязының эргелекчизи Виктория Монгуш кылган. Улаштыр институттуң ажылдакчылары В. Саая («Өөредилгениң электроннуг курлавырлары»), Э. Норбу («Кичээлде уругларның хей-аъдын көдүрериниң аргалары») болгаш Л. Ооржак («Чаа хевирниң кичээлдери», «ӨФКС: чурумчуттунган ажыл-чорудулгалыг арга») деп темаларга тус-тузунда илеткелдерни кылган.

Хамааты кижизидилге, патриотчу кижизидилге, сагыш-сеткил, мөзү-шынар кижизидилгези, эстетиктиг кижизидилге, күш-дамыр кижизидилгези, кадык болурун болгаш сеткил-сагыш амыр-тайбың чоруурун хевирлээри, күш-ажыл кижизидилгези, экологтуг кижизидилге, эртемни үндезинниг шиңгээдип үнелээр ажыл-чорудулга дугайында айтырыгларны чаарттынган стандартта кол черни ээлеп турар. Уругларны быжыг билиг-биле чепсеглээринден аңгыда, кижизидилге ажылынче, келир үеде амыдыралга өөреникчилерни белеткээринче угланган айтырыгларже база улуг кичээнгейни угландырып турар.

Дараазында илеткелчилерниң дыңнадыглары өөредилгениң федералдыг күрүне стандартында киирген чаа угланыышкыннарга дүгжүп турар ажыктыг медээлер, кичээлдерге болгаш кижизидилге ажылдарынга ажыглаар немелде материал болган.
Илеткелчи бүрүзү школа программазында кирген чогаалдарны өөредиринге ажыктыг арга-сүмезин кадып, чамдык таварылгаларда боттары «дириг чижектер» бооп турарынга курста келген дыңнакчы башкылар өөрүп, сеткил ханыышкын-биле дыңнап, кол чүүлдерни демдеглеп ап турганнар.

Тыва Республиканың «Алдан-маадыр» аттыг Национал музейиниң культура, уран чүүл, шажын болгаш чер-чурт шинчилээр килдизиниң эргелекчизи, биология эртемнериниң кандидады Л. Монгуш; Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң аас чогаал секторунуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы, филология эртемнериниң кандидады А. Донгак; Тываның улустуң чогаалчызы, «Улуг-Хем» сеткүүлдүң кол редактору Э. Мижит; башкы, чурукчу, ТР-ниң күрүне тугунуң автору О. Сат; альпинизмге спорт мастеринге кандидат, «Снежный барс» РТ» деп аттың, күш-культура болгаш спорттуң тергиини хөрек демдектериниң эдилекчизи М. Кыргыс, буддист башкы И. Монгуш; Тываның улустуң чогаалчызы, ТывКУ-нуң филология факультединиң улуг башкызы М. Күжүгет; В. Көк-оол аттыг Национал театрның литература-драматургия кезээниң редактору К. Конзай; Кызыл хоорайның Н. Крупская аттыг билбиотеказының чурт-шинчилел килдизиниң эргелекчизи О. Шыырап база «Тыва улустуң ёзу-чаңчылдарының, аас чогаал болгаш ус-шеверлер төвүнүң» директорунуң оралакчызы, ТР-ниң Улустуң хөөмейжизи А. Монгуш олар билиг бедидер курстуң илеткелчилери, онзагай аалчылары бооп киришкен. Оларның тус-тузунда онзагай дыңнадыгларындан башкылар хөйнү билип алганнар.

Илеткелдерниң ужур-утказын чурум-чыскаал аайы-биле болгаш кысказы-биле ушта бижиирге мындыг: «Национал музейниң курлавырын, дерилге-көргүзүглерин тыва дыл, чогаалды сайзырадырынга хамаарышкан хемчеглер-биле холбаштырып ажыглаары:. этнофестивальдар, мастер-класстар, тематиктиг экскурсиялар, «Аныяк шинчилекчи» деп бөлгүм ажылы. Этнография эртеминиң ужур-утказы»…; «Тыва улустуң аас чогаалының сайзыраарынга Индия, Тибет болгаш Моол чоннарының культуразы салдарлыг болган. Тыва тоолчулар чөөн чүк культуразынга хамааржыр тоолдарны дыңнап, сайзыраткаш, салгалдан салгалче чурттап артар кылдыр арттырып каан»; «Октаргайны ажыдып бериптер идея – чогаалдарда. Чажырып каан бодал. Ол идеяны чырык угаанныг кижилер – башкылар сургуулдарга «эжик ажыдып» бергени-биле дөмей, дамчыдып бээр»; «Тыва Республиканың тугун канчаар чурууру дүшке кирип келген»; «Делегейниң 5 диптериниң шыпшык бажынга база 6-гы дип Азияның шыпшыы Эверестиң 8650 метр бедиинге Тывавыстың тугу – бо олурар Оюн-оол Доктугуевичиниң чураан тугу – кииский бээрге, сагыш-сеткилге чоргаарал улам оттуп, карактарга төрээн чер, төрел чон көстүп, өөрүшкү тук-биле деңге кииский бээр»; «Төвүт чоннуң дылында дөрт аңгы хевир бар: чугаа дылы, чогаал дылы, философия дылы, чажыт дыл. Чогаал дылы кончуг нарын. Ол – «дыңнаксанчыг аян дыл»; «Эр кижи эртине дег эвээш сөстүг. Эрте бурун шагдан тура аас чогаалы амыдыралга школаны солуп чораан. Кижиниң төрээн черин «эжелей төрээн чурту» деп адаары чөптүг»; «Ада-ие – алдын. Башкылар – каң. Өөреникчилер – хөвең. Өөреникчи бүрүзү өг-бүлезинде «өртемчейи»-биле школага өөренип чедип келир. Башкы класска аңгы-аңгы «өртемчейлерни» чаңгыс улуг ӨРТЕМЧЕЙ кылып каар, өөредир, кижизидер. «Улуг-бай», «Тоол театры» деп төлевилелдер; «Төөгү идеологияга алзыычал. Тываның төөгүзүн өөреникчилерниң шиңгээдип алырынга өй хемчээлдиг кылдыр тургузуп каары чугула»; «Ыры – сагыш-сеткилге эм-дом. Сагыш-сеткил дойлуп кээрге, ону ырыже шилчидиптер. Чон төрээн чериниң дугайында чараш ырларны кайы хире хөй ырлажып турарыл, ол чер улуг сайзыралды ап турар».
Үш хүн үргүлчүлээн курстар төнген. Башкылар билип алыксаан айтырыгларынга харыыларны алган.

Өөредилгениң федералдыг күрүне стандартында кандыг чаартылгалар киргенин, ук чаартылгаларны башкылаашкын ажылынга канчаар киириштирип болурунуң дугайын ыраккы Кунгуртугдан Мөңгүн-Тайга, Бай-Тайга, Чөөн-Хемчик, Сүт-Хөл, Улуг-Хем, Чеди-Хөл, Эрзин, Тес-Тес, Пии-Хем чедир тыва дыл, төрээн чогаал башкылары дыңнап билип алган.
Соокту соок дивейн, сонуургалдыг өөренип келген башкылар курсту ыры-шоорлуг дооскаш, эжелей чурттаан черлеринче аъттаныпканнар.

НШХИ-ниң тыва филология
лабораториязының улуг методизи Лидия Ооржак.

Похожие записи

Похожих записей нет

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Заполните поле
Заполните поле
Пожалуйста, введите корректный адрес email.
Вы должны согласиться с условиями для продолжения

Подписка на журнал Башкы

Популярные записи

Последние новости

Комментируемые

Меню